Thomas Edison
(1847 - 1931)
Tamam, onun ampulün yanı sıra daha pek çok buluşa imza attığını ve bilim dünyasına büyük katkı sağladığını biliyor olabiliriz. Kaldı ki Edison denildiğinde aklına ampulü bulan mucit tanımı gelmeyen kimse yoktur diye düşünüyorum. Ancak bu kadar yüzeysel bilgiyle Thomas Edison’u tanımak mümkün değil. Sonuçta; hayatını bilime adamış ender isimlerden biri olan ünlü hakkında öğrenilmesi gereken daha bir sürü şey var.Bu yazıda, 20. yüzyılın en önemli mucitlerinden biri olan Thomas Edison kimdir, hayatı hakkında bilinmesi gerekenler nelerdir, ne gibi buluşları vardır gibi soruların cevapları üzerinde duracağım. Nitekim bu değerli mucit, ampulü keşfeden adam betimlemesinden çok daha fazlasını hak etmektedir. Peki, hem bilim hem de iş dünyasında tarihe geçmeyi başaran Thomas Edison, nasıl bir hayat sürdürmüştür ? Eğitimini nerede almış, ilk icadını ne zaman yapmıştır? Gelin, şaşırtıcı bilgilerle dolu olan ünlü kişiliğin hayatı nasıl geçmiş, detaylıca inceleyelim. İşte bu nedenle, lafı daha fazla dolandırmıyor ve ünlü isim hakkında konuşmaya hemen başlıyorum.Geçtiğimiz yüzyılın en önemli isimlerinden biri olan Thomas Alva Edison, çocukluğu da dahil olmak üzere neredeyse bütün hayatını bilime adamış Amerikalı mucit ve iş adamıdır.Sinema makinesi, karbonlu mikrofon, elektrikli otomobil bataryası ve gramofon gibi yüzlerce icadı olan mucit, daha çocukken fizik ve kimya kitapları okumaya başlamış, dünya çapında tanınacak çoğu kişi gibi küçük yaşlarda gelecekteki şöhretinin sinyallerini vermiştir.
Tam da Thomas Alva Edison olan mucit, 11 Şubat 1847 Milan, Ohio’da yedi kardeşin en küçüğü olarak dünyaya gelmiştir. Babasının ismi Samuel Edison, annesininki ise Nancy Matthews Elliott’tur. Ve ileride dünyanın sayılı mucitlerinden biri olacak Edison, tıpkı Einstein gibi yaşıtlarına göre çok geç yaşta konuşmaya başlamıştır.7 yaşındayken ailesiyle birlikte Michigan eyaletinin Port Huron isimli şehrine yerleşmiş ve okula burada başlamıştır. Ancak dikkat bozukluğu olan hiperaktif çocuk sadece kısa bir süreliğine okula devam etmiştir. Çünkü eğitim hayatına başladıktan birkaç ay sonra, öğretmenleri algılama güçlüğü olduğunu düşündükleri Edison’dan bir şey olmayacağı kanısına varmışlardır.Okuldan ayrılmasının ardından Edison’un eğitimini eski bir öğretmen olan annesi üstlenmiştir. Annesinin de yardımıyla kitap okuma alışkanlığı kazanmış ve neredeyse eline geçen her kitabı okumaya başlamıştır. Bunun üzerine anne Elliott oğluna biraz daha seçici olmasını söylemiş, Edison da kimya ve fizik kitaplarına yönelmeyi tercih etmiştir. Çocukken geçirdiği kızıl hastalığı ve orta kulak iltihabı nedeniyle işitme sorunu yaşayan Edison, evlerinin bodrumunda küçük bir kimya laboratuvarı kurmuş, kendi başına bir telgraf aleti yapmış ve Mors alfabesini öğrenmiştir.
12 yaşındayken bir trende gazete ve şeker satmaya başlamış, aynı zamanda yük vagonlarından bir tanesinde Weekly Herald isminde haftalık bir dergi basarak bunları satmıştır. Fakat bir gün kullandığı kimyasal maddelerden biri yüzünden trende yangın çıkmış ve Edison buradaki işinden kovulmuştur. Hatta çoğu kaynakta Edison’un işitme sorununun bu yangından kaynaklandığı söylenmektedir. Ancak bazılarına göre ise neden geçirdiği çocukluk hastalıklarıdır.Edison işini kaybetmesinin ardından istasyon müdürünün çocuğunu trenin altında kalmaktan kurtarmış ve müdür ona telgraf kullanmayı öğretmiştir. Ardından telgrafçılık yapmaya başlamış ve telgrafçı ofiste yokken mesajları kaydeden cihazıyla 16 yaşında ilk icadını yapmıştır. Yine bir deney yaparken kullandığı madde makinelere zarar verince, bu işinden de kovulmuştur.Yalnızca icat üretmekle kalmayan Edison, bir girişimci olarak da başarılı olmuş, kendi şirketini kurarak buluşlarını ticarileştiren mucit şeklinde nitelendirilmiştir. Zira o diğerlerinin aksine yalnızca üretmekle kalmamış, aynı zamanda onlar için pazar bularak ticari anlamda da önemli isimler arasına girmiştir.
Hem kendinden önce bulunmuş icatları geliştiren hem de yepyeni buluşlar üreten Edison, dünyada en çok patent alan kişilerden bir tanesidir. Ve patentlerinin çoğu; kendi ülkesinin dışında Fransa, Almanya ve İngiltere tarafından onay almıştır.1863 ile 1868 yılları arasında birkaç telgrafhanede çalışan mucit, 1868’de yaptığı bu elektrikli kayıt cihazının patentini satamamış ve deyim yerindeyse 5 parasız New York’a gitmiştir.Boston’dan New York’a aldığı 35 dolar borç parayla giden Edison için 1869 yılı şansının açıldığı yıl olmuştur. Çünkü burada bodrumunda uyuduğu binada bir borsa şirketi bulunuyormuş. Daha doğrusu; Edison sefil bir haldeyken borsa şirketinin telgrafının bozulması, onu hayatının dönüm noktasına götürmüştür. Telgraf cihazını tamir eden Edison, şirket müdürü tarafından işe alınmış ve mucit burada aynı anda dört telgraf çeken bir cihaz yapmıştır. Buluşunun patentini alan Edison, bunu 40.000 dolara satarak ilk büyük parasını kazanmıştır.Çocukluk çağlarında icat yapmasına rağmen Edison’un kabul görmüş ilk icadı 1868 yılında bulduğu elektrikli oy kaydedicidir. Ancak mucit bu icadını pazarlamayı başaramamıştır. 1877 yılında geliştirdiği fonografla ün kazanmış, hatta o dönemlerde yaşadığı şehir olan Menlo Park’ın büyücüsü olarak anılmıştır. Aynı yıl sesi kaydedip yineleyen gramofonu icat etmiştir. Büyük ilgi toplayan bu icadı sayesinde dünya çapında ün kazanmıştır.
Ayrıca yine aynı yıl içerisinde karbonlu mikrofonu bulmuş ve telefondaki ses kalitesini arttırmıştır.Herkesin Edison ile bağdaştırdığı ampul ise onun keşfi olarak görülmemektedir. Çünkü bunun patenti W. Sawyer tarafından daha önce alındığı için Edison’un başvurusu onaylanmamıştır. Ancak Edison kısa süre içerisinde patlayan ve daha önce bulunan ampulü geliştirmiş ve 1878 yılında ilk uzun ömürlü akkor flamanlı ampulü bulmuştur.Swan da aynı alanda araştırmalarına devam ettiği sırada Edison elini çabuk tutmuş ve Swan’dan daha önce (1879) patent almayı başarmıştır. Bu konuda mahkemelik olan ikili daha sonra aralarında anlaşarak ortak bir şirket (Edison & Swan United Electric Company) kurmuşlar ve ampulleri Ediswan markasıyla piyasaya sürmüşlerdir.Ancak New York sokaklarını ampullerle aydınlatan kişi olarak Edison bilinmektedir. Çünkü patent ve elektrik santralleri ona aitti ve şehir 1882’de onun işaretiyle birlikte aydınlanmıştır. Büyük mucit 1883’te ise hayatının en büyük icadı olan Edison etkisi (ısıtılmış bir filamanın moleküler boşlukta yayılması) denen olayı bulmuştur. 1880’li yıllarda Fort Myers, Florida’dan bir arsa satın almış ve buraya kışlık bir ev yaptırmıştır. Bir süre sonra otomobil endüstrisinin devlerinden Henry Ford Edison’un evinin yakınlarına taşınmış ve iki ünlünün hayat boyu sürecek arkadaşlıkları başlamıştır. 1871 yılında sahip olduğu dükkanlardan birinde çalışan 16 yaşındaki Mary Stilwell ile evlenmiş ve Marion Estelle Edison, Thomas Alva Edison, Jr. ve William Leslie Edison isimlerinde 3 çocukları olmuştur. 29 yaşında 1884’de hayatını kaybeden Mary Edison’un ölüm nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte beyin tümörü ve aşırı dozda morfinden şüphelenilmiştir.1874 yılında bir araştırma laboratuvarı kurmuş, bir süre sonra zamanın en gelişmiş endüstri araştırma laboratuvarının sahibi olmuştur. Ailesinden daha çok laboratuvarında vakit geçiren Edison, ikinci evliliğini ise 1886 yılında 20 yaşındaki Mina Miller ile yapmış ve ondan da Madeleine Edison, babası öldükten sonra New Jersey valisi olan Charles Edison, Theodore Miller Edison isimlerinde 3 çocuğu olmuştur. Ve Mina, 1947 yılında hayatını kaybederek eşinden daha uzun yaşamıştır.1877 yılında gramofonun icadına temel olacak fonograf ile ün kazanan Edison, ilk elektrik santralini kurmuş ve 1000’den fazla patentin sahibi olmuştur. Amerika’nın elektrik dağıtımını tekelinde tutmuş olan General Electric isimli şirket, şu anda dünyanın en büyük şirketleri arasındadır. Doğru akımın temsilcisi Edison, her zaman sorgulamayı tercih etmiş ve hep daha fazlasını icat etmek istemiştir. Kaldı ki bu nedenle dünyanın en çok icat üreten isimlerinden biri olmuştur.
Ayrıca girişimcilik özelliğiyle de güzel bir servet edinmiş, buluşları ve ticaretteki başarısı ile kazandığı parayla dünyanın en zengin 10 mucidi arasında yer almıştır.Kısacası; Thomas Edison karşılaştığı hiçbir zorluk karşısında pes etmemiş, yüzlerce kez başarısız olsa da bunları başarısızlık olarak değil işe yaramayan yol olarak görmüş ve bu özellikleriyle bir zamanlar dibe vurmuş ilham kaynağı ünlü isimlerden biri olmayı başarmıştır. Hayatı boyunca 1093 tane patent almayı başaran Edison, başkalarının icatlarını geliştirerek ya da kendi bulduğu icatlarla dünyanın en büyük mucitlerinden biri olmayı fazlasıyla hak etmiştir. Ve büyük bölümünü sayısız deneme yaparak geçirdiği 84 yıllık ömrü, 18 Ekim 1931’de New Jersey’deki evinde diyabet rahatsızlığı nedeniyle son bulmuştur. Evinin arkasına gömülen Edison’un anısı için kentte bir dakikalığına bütün ışıklar söndürülmüştür.
ATALAY KIZILAY
