Afgelopen maand was ik voor het eerst in Armenië. Inderdaad, het land waar de jonge academicus Dr. Aybars Görgülü werd aangeklaagd vanwege de conclusie die hij trok naar aanleiding van zijn wetenschappelijk onderzoek. Het zweet brak me dan ook uit toen ik daarnaar toe vertrok. Ook ik heb wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de historie van Armenië, en het land stelt het niet echt op prijs als die bevindingen niet precies overeenkomen met hun eenzijdige nationalistische geschiedschrijving.
Toch vond ik het belangrijk om te gaan, want hoe kan ik nu onderzoek naar Armeense geschiedenis zonder het land ooit bezocht te hebben? En dus ging ik met een EU-project op pad met 19 andere intellectuelen, ik was als enige uitgekozen als Nederland en moest dus Nederland vertegenwoordigen. Al snel zag ik veel meer dan ik ooit had gedacht en zag ik mijn vooroordelen over Armenië als een jenga-toren in elkaar storten.
Zo is het land inderdaad vrij arm, maar er is ook een grote bron van inkomsten: de Armeense diaspora. Jaarlijks maakt de Armeense diaspora (Armeniërs in het buitenland) ongeveer drie miljard dollar over. Dit maakt ruim één derde van het budget van Armenië. Zonder de diaspora zou het land binnen één maand bankroet zijn. De bevolking van Armenië is volgens de mensen die ik daar gesproken heb, tussen de 1,2 en maximaal 2,2 miljoen alhoewel officiële cijfers spreken van 2,9 miljoen inwoners. Dat er ongeveer 700.000 Armeniërs in het buitenland werken, werd mij duidelijk toen er alleen al in 100.000 in Turkije illegaal bleken te werken. Daarnaast kwam ik ontzettend veel huishoudens tegen waar de man, zoon en ook dochter in Moskou aan het werk waren, maar nog ingeschreven stonden in Armenië. Het zou dus zomaar eens kunnen.
De diaspora telt ongeveer zeven miljoen Armeniërs, maar volgens mijn geïnterviewden uit minstens 11,5 miljoen. Dit heeft natuurlijk veel te maken met wie je nu wel en niet meerekent. Zo heeft superdiva Kim Kardashian geen Armeens paspoort en is ze maar een kwart van Armeense komaf, toch is ze een fanatieke Armeense lobbyist en ultranationalist. Dit bleek onder andere toen ze opperde om een boycot op te zetten voor de basketbalster Kobe Bryant omdat hij in een reclame speelde voor Turkish Airlines.
In Yerevan gaat de verlichting na middennacht uit en is er een pikdonkere stad, net als in Noord-Korea. Volgens de officiële lezing omdat het geld zou bespraken maar dat nachtelijke bijeenkomsten van dissidenten zo ook makkelijker te zien zijn (daar zij dan natuurlijk wel licht gebruiken) is wel een erg toevallig voordeel voor de Armeense regering. Maar dat de Armeense staat eigenlijk alleen maar in staat is om de Armeense hoofdstad Yerevan en het bezette Azerbeidzjaanse grondgebied (Nagorno-Karabağ en omstreken) te controleren, werd al snel duidelijk toen wij zes uur naar het zuiden daalden om Tatev te bezoeken. De streek, de natuur, de mensen en de historie waren in één woord: Ge-wel-dig! De gastvrijheid en vriendelijkheid van de mensen waren eigenlijk erg ‘Turks’. Toch was het volgens de EU-afgevaardigden op momenten gevaarlijk om te stellen dat de cultuur eigenlijk identiek was. Maar toen ik het alsnog zei, nadat de EU- afgevaardigden weg waren, kreeg ik alleen maar gelach en instemmende knikjes. Vooral in Tatev was men het erg met me eens.
In Yerevan zal het ongetwijfeld anders zijn omdat de Armeense propagandamachine daar op volle toeren draait. In Tatev kon men de laatste keer dat er een regeringsfunctionaris of gemeentelijk ambtenaar was langsgekomen, niet herinneren. De gebouwen stamden allemaal uit de jaren ’60 en hadden een duidelijke Sovjet-stempel. Hier en daar hadden rijke Armeniërs uit Moskou en andere buitenlandse steden, iets gebouwd om werkgelegenheid te verschaffen maar broodmager was het wel allemaal. Toch waren de mensen in Tatev gelukkig en kon ik niet echt een intense haat bespeuren. Zelfs niet toen ik de mensen beschreef als ‘Turken, maar dan christelijk’. En tja, waarom sommige Armeniërs dan toch zo een intense afkeer hebben tegen Turken, dat antwoord ligt meer in de politiek van de Armeense overheid en waarom nu juist dit niet terugkomt in de Nederlandse media? Inderdaad, daar ligt mijn overpeinzing van deze maand…
Drs. Armand Sağ
