Hasan Tahsin Mayatepek
Drs. Armand Sağ
De internationale relaties tussen Mexico en Turkije zijn om over naar huis te schrijven, alhoewel dit wel iets van de laatste jaren is. De Mexicaanse president Enrique Peña Nieto is twee maal op officieel staatsbezoek in Turkije geweest, respectievelijk in 2013 en nogmaals in 2015. Dit zijn ook meteen de eerste twee bezoeken van een Mexicaans staatshoofd aan Turkije (of het Osmaanse Rijk). Andersom heeft de huidige Turkse president Recep Tayyip Erdoğan drie maal Mexico bezocht in de jaren 2009, 2012, en 2014. Daarvoor was het enige bezoek van een Turkse premier of president, dat van premier Mesut Yılmaz in 1998. Toch hebben Mexico en Turkije een jarenlange sterke band die historisch erg rijk is.
Deze band gaat terug naar de eerste president van Turkije, Mustafa Kemal Atatürk, tenminste; als we kijken naar de Republiek Turkije. Als we kijken naar het Osmaanse Rijk, gaat het zelfs terug tot de negentiende eeuw met een climax in 1910 als Mexico een kloktoren cadeau krijgt van de Osmanen. Deze staat nog steeds prominent in de Mexicaanse hoofdstad Mexico City: Reloj Otomano. Afijn, in dit geval kijken we naar de eerste periode van de nieuw opgerichte Republiek Turkije waarbij Atatürk tussen 1923 en 1938 de eerste president was. Het was Atatürk die de Turkse diplomaat Hasan Tahsin Mayatepek tussen 31 maart 1935 en 7 maart 1938 naar Mexico werd gestuurd als ambassadeur. Hasan Tahsin was de tweede ambassadeur van de net daarvoor gestichte Republiek Turkije in Mexico was, na Ahmet Muhtar Bey die van 7 juni 1931 tot en met 20 april 1934 ambassadeur in Mexico was; ook weer op voordragen van Atatürk.
De reden dat Atatürk bijzondere aandacht had voor Mexico was tweeledig: ten eerste had Mexico ook bewezen zich onafhankelijk te kunnen vechten van buitenlandse bezetters in 1910, en had het na bijna tien jaar bloederige strijd in 1920 de burgeroorlog weten te beëindigen. Vanaf 1929 kreeg Mexico zelfs een stabiele politieke regering, waarna in Mexico ook aandacht kwam voor de Turkse onafhankelijkheidstrijd die in 1923 eindigde. Het prompte Atatürk om gemeenschappelijke gronden te vinden tussen de twee landen en hij gaf Hasan Tahsin de opdracht veel onderzoek naar de Mexicaanse geschiedenis te doen, in het bijzonder de Azteekse en Mayaanse historie van het Noord-Amerikaanse land. Nu schreef Mayatepek al sinds 1932 over de beschaving van de Maya, maar op verzoek van Atatürk zette hij zijn onderzoek voort in Mexico zelf en richtte zich vooral op de overeenkomsten tussen de Turkse taal en de taal van de Maya.
Al snel concludeerde Hasan Tahsin dat het Maya-woord voor 'heuvel' ('tepek') grote vergelijkenissen vertoonde met het Turkse equivalent ('tepe'). Hij schreef een baanbrekend rapport hierover waarna Atatürk al snel geloofde in een gemeenschappelijk voorouder van zowel de Mexicaanse Maya, als de Centraalaziatische Turken. Op voordracht van Atatürk zelf, kreeg Hasan Tahsin de symbolische en eervolle achternaam 'Mayatepek' (oftewel 'De Maya-heuvel'). Mayatepek legde met zijn veertien rapporten, die hij periodiek terugstuurde naar Turkije, de basis voor de Mexicaans-Turkse betrekkingen. Hij bepaalde het beeld dat Turkse academici kregen van Mexico en verspreidde het idee dat Mexicanen op de één of andere manier (historisch, sociaal, linguïstisch, en/of cultureel) verwant zijn aan Turken.
Na verloop van tijd begon Mayatepek ook steeds meer andere Noord-Amerikaanse inheemse talen te bestuderen en hij concludeerde als snel dat Maya, Inca, Azteken een gemeenschappelijke oertaal hadden waaruit ook Centraalaziatische talen zoals het Turks voortkwam. Atatürk vond deze theorie echter te overhaast en te zwak onderbouwd. Daarnaast stelde Atatürk dat hij Mayatepek ervan begon te verdenken om subjectieve c.q. gekleurde rapporten te schrijven. Hiermee zou Mayatepek Atatürk naar de mond te praten en zijn verblijf in Mexico, welke hoge kosten met zich meebracht, proberen te verlengen. Hierdoor raakte Mayatepek in ongenade bij Atatürk en werd hij teruggeroepen uit Mexico. Met de dood van Atatürk kort erna in 1938, werd er tot 29 september 1947 geen nieuwe ambassadeur naar Mexico gestuurd.
Het is dan ook frappant dat het juist de huidige president Erdoğan is, die het beleid van Atatürk op dit gebied voortzet en de potentie van zowel Mexico als een Turks-Mexicaanse bondgenootschap ziet. Hoe dit ruim 75 jaar ongezien is gebleven in het politiek spectrum van Turkije, blijft toch wel mijn overpeinzing van deze maand...
Drs. Armand Sag
Instituut voor Turkse Studies
www.turksestudies.org
&
Historicus en turkoloog
www.armandsag.nl
