Hollanda meteorolojisi bir iki hafta sonra aşırı kışın, soğuk havanın Hollanda’ya da geleceğini konuşuyor
Kutbi Girdap (Polar Vortex) Avrupa’ya mı geliyor…!
Son günlerde tüm dünyada meteoroloji camiasının heyecanla beklediği bir olay Polar Vortex.
Dünyanın bir yerine kutup soğukları inecek ancak neresi olduğu belli değil.
Avusturya ve Almanya hatta Fransa’ya kış geldi. Bir çok şehir kar ve soğuktan nasibini alıyor. Hollanda meteorolojisi bir iki hafta sonra aşırı kışın, soğuk havanın Hollanda’ya da geleceğini konuşuyor. Dün Hollanda gazeteleri Ocak ayının sonunda kutupsal girdaptan kaynaklanan aşırı kış havasıyla uğraşmamız gerekeceğini fakat bunun şuanda belirsizliğini koruduğunu Șubat ayı başlarında netlik kazanacağını yazmıştı.
Geçen sene ABD’nin kuzeyinde etkili olan soğuk hava “kutup girdabı” korkuya neden olmuşdu. Amerikan medyasının “polar vortex” yani “kutup girdabı” konusundaki haberleri, henüz kış başlamadan ülke gündemine oturmuşdu.
ABD’nin orta kuzeyinde etkili olmaya başlayan soğuk hava, dondurucu soğuklar korkuya neden olmuştu. Minnesota Eyalet Yol Devriyesi de kendilerine bağlı polislerin eyalet genelinde, 475 kaza ve 700 yolda kayıp araçlarla ilgili olayı rapor ettiğini kaydetmiş kar yağışının etkili olduğunu bildirmişti. ABD’de, geçen yıl 190 milyon insanın yaşadığı bölgelerde etkili olan soğuk hava nedeniyle, binlerce uçuş iptal ve tehir edilmiş, 100’den fazla kişi donarak veya meydana gelen kazalarda hayatını kaybetmişti. Kutuptan gelen, Kuzey Yarımküre’de ve daha çok Kanada ile ABD’de etkili olan kutup girdabının neden olduğu soğuk hava dalgası, Teksas’a kadar uzanmışdı.
Son günlerde Avrupa’yı de etkisi altına alan mevsim normallerinden soğuk hava akımları polar vorteksteki değişimlerin bir sonucu olabilir mi? Bunu yanıtlayabilmek için önce polar vorteksi biraz yakından tanımamız gerekli.
Polar vorteks –bir diğer adıyla kutbi girdap- kutuplara yerleşmiş soğuk hava parçaları olarak özetlenebilir.Biri Güney biri Kuzey kutbunda olmak üzere iki tane polar vorteks vardır. Fakat karaların ve nüfus yoğunluğunun kuzey yarımkürede fazla olmasından dolayı çoğunlukla Kuzey kutbundaki polar vorteksteki değişimler bizleri ilgilendirir.
Kutuplar, dünyanın diğer yerlerine göre en soğuk yerlerdir ve atmosferin yüzeye yakın katmanlarının sıcaklığı kış aylarında -60 dereceleri bulabilir. Kutuplarda atmosferin dikey katmanları arasındaki sıcaklık farkları da çok fazladır. Buna bağlı olarak, kutuplarda saatteki hızı 150km’yi aşabilen soğuk rüzgarlar oluşur.
Dünyanın dönmesine bağlı olarak oluşan koriolis kuvvetinin etkisiyle bu hızlı rüzgarlar (siklonlar) batıdan doğuya doğru bir girdap içinde dönerler. Bu çok soğuk rüzgarlar bir girdabın -polar vorteks'in- içinde adeta hapsolmuştur ve soğuk hava kütlesi güney enlemlere, yani bizim yaşadığımız yerlere, çok sık inmez.
Kutupların üstünde oluşan polar vorteksin alçak enlemlere hareketini engelleyen bir hava akımıdır. Bu hava akımına jet akımı (jetstream) denir. Jet akımı, kutup bölgesindeki soğuk hava ile orta enlemlerdeki sıcak havayı birbirlerinden ayıran bir yol olarak düşünülebilir.
Jet stream genel anlamda batı-doğu doğrultusunda eser. Fakat jet stream enlemlere tam paralel şekilde hareket etmez, dalga şeklinde inişli çıkışlı bir yapısı vardır. Bu da aynı enlemdeki iki farklı bölgenin biri çok soğukken diğerinin aynı anda ılık olmasına sebep olabilir.
Polar vorteks, kutuplardaki soğuk havanın kutuplarda kalmasını sağlar. Kutuplar ne kadar soğuksa bu hava kutuplarda o kadar güçlü tutunabilir ve bizim yaşadığımız yerlere pek etkisi olmaz. Ancak kutupların iklim değişikliğinin etkisiyle ısınmasıyla birlikte polar vorteksin gücü de zayıflar ve jet akımının izlediği yol aşağı enlemlere kayar. Böylece de kutuplardaki soğuk hava aşağılara, Amerika, Avrupa , Asya’ya kadar, inebilme olanağı bulur.
Jet akımının dalga şeklinde olması sebebiyle her kışı soğuk geçirmiyoruz; ama polar vorteksin zayıfladığı zamanlarda jet akımının alçanan kısmı bulunduğumuz yere denk gelirse kutuplardan gelen aşırı soğukları hissetmemiz kaçınılmaz oluyor.
Soğuklarla küresel ısınmayı bağdaştıramayanların aklına hemen “o zaman küresel ısınma yok mu?” sorusu gelebilir. Düşünülenin tam tersine polar vorteksin zayıflamasına bağlı yaşanan aşırı soğuklar, kutupların fazla ısınmasının yani küresel ısınmanın bir sonucudur.
Birçok iklimbilimciye göre kutuplardaki buzulların erimesi de yüzey sıcaklığını arttırıp, polar vorteksi zayıflattığından dolayı aşırı soğuklara neden olabiliyor.
Kutuplar üzerinden gelen bu tür soğuk hava dalgaları tarihte hep görülüyordu. Boğaz'ın Tuna Nehri'nden gelen buzullarla dolduğu fotoğrafları çoğumuz görmüşüzdür.
İklim değişikliği ile farklılaşan iki temel olay var. Öncelikle bu tür soğuk hava dalgaları eskiden yirmi-otuz yılda bir görülürken şimdi daha sık aralıklarla görülmeye başlanıyor. Ama aynı zamanda da mevsim normallerinin üzerinde giden sıcaklıklar birden düşüyor ve bu dondurucu soğuk hava dalgası etkisini gösteriyor. Ardından da bu hiç yaşanmamış gibi sıcaklıklar gene yükseliyor.
Görünen o ki; küresel ısınma devam ettikçe, dünyanın iklimi de değişmeye devam edecek. Yıllar içinde jet akımının daha da aşağı enlemlere kayması ve Amerika’da çok sık yaşanan ‘snowmageddon’ türü hayatı felç eden soğukların Avrupa’yı vurması hiç de uzak görünmüyor.
Atalay Kızılay
Kayanak : http://climatestate.com/2014/01/05/polar-vortex-jet-stream-and-climate-change/
http://wattsupwiththat.com/2014/02/01/a-displaced-polar-vortex-and-its-causes/
