Gemeen maar ook gastvrij?


  • Kayıt: 14.02.2020 00:12:00 Güncelleme: 20.12.2020 13:08:41

Mijn overpeinzingen

Drs. Armand Sağ

 

Gemeen maar ook gastvrij?


Turkije is een gastvrij land; eenieder die in het Anatolische land is geweest, zal dit beamen. Prachtige verhalen van toeristen die zien hoe wildvreemde mensen ze op straat helpen, of zelfs bij hun thuis uitnodigen voor een kopje thee, een avondmaaltijd, of zelfs overnachting, zijn er ten overvloede.

 

Eén van deze prachtige verhalen is afkomstig van een Amerikaanse toerist die zo dronken was op straat dat een taxichauffeur hem niet alleen gratis thuisbracht maar hem ook nog eens 50 TL gaf zodat hij iets kon kopen tegen zijn kater de volgende dag. En 50 TL is te vergelijken met 25 euro (een vrij ruim bedrag in Turkije). Het is een symbolisch verhaal dat mooi illustreert hoe gastvrijheid en humaan gedrag hand in hand gaan in Turkije. Gastvrijheid staat in Turkije erg hoog in het vaandel, dit is vooral voor vreemdelingen merkbaar. Met vreemdelingen worden niet alleen buitenlandse toeristen bedoeld, maar ook binnenlandse toeristen. Zo zal iemand die op bezoek is in Ankara vanuit İstanbul ook dezelfde gastvrije behandeling ondergaan, alhoewel iets minder gastvrij wellicht dan de buitenlandse toerist. In de regel geldt meestal: hoe wereldvreemder je bent in de locatie waar je bent, hoe meer hulp je kan verwachten. Niet helemaal onlogisch natuurlijk.

 

Deze gastvrijheid geldt ook voor ouderen, kinderen, gehandicapten, en andere mensen die hulp nodig hebben. Het is een belangrijk kenmerk van de Turkse cultuur, waarin er veel sociale controle is maar ook de behoefte om elkaar te helpen. Toch is er ook een keerzijde aan dit verhaal. Er is ook een zekere 'gemeenheid' jegens elkaar als mensen van ongeveer gelijkwaardig niveau zijn. Denk aan een hoogopgeleide dertiger die als cliënt bij een eveneens dertiger, zonder zichtbare belemmeringen en zo op het eerste oog gezonde advocate, komt. Beiden zien hierin geen behoefte om elkaar te helpen vanwege het gevoel van gelijkwaardigheid: beiden zijn hoogopgeleid, lichamelijk gezond, spraakzaam, en hebben kennis van zaken. Dan ontstaat er (wellicht onbewust) iets anders bij de gemiddelde Turk: het gevoel dat ze dan ook als gelijkwaardig behandeld moeten worden. Hieronder valt ook het idee dat niemand meer moet krijgen. Met het volgende voorbeeld kan ik dit uitstekend illustreren.

 

De eerdergenoemde advocate vraagt een bedrag van duizend euro aan de potentiële cliënt wanneer deze vertelt zijn spaargeld in euro's te hebben. Zo op het eerste oog lijkt dit een redelijk bedrag en ook een tegemoetkoming in de moeite die de potentiële cliënt moet doen. Het scheelt hem commissiegeld en het inwisselen van buitenlandse valuta indien de advocate het toch in TL had geëist. Het ontaardde echter in een ruzie omdat de potentiële cliënt stelde dat de advocate dan het geld zou kunnen bewaren totdat euro meer waard is en de advocate dus meer geld zal krijgen ervoor. De advocate vroeg nu 6500 Turkse Lira, wat inderdaad exact 1000 euro is. Als getuige van dit tafereel, bedacht ik me dat er voor de potentiële cliënt helemaal niks veranderd. Hij moet nog steeds 1000 euro betalen, alleen nu in de vorm van 6500 TL. Als er iets veranderd is nu, is het alleen maar dat hij nu meer inspanningen moet verrichten in de vorm van zijn spaargeld eerst omzetten in TL en dan pas overboeken waardoor hij juist zelf wat extra geld kwijt zal zijn door commissiekosten. Wat is dan de beweegreden voor de potentiële cliënt om zo boos te worden op de advocate? Hij wil simpelweg niet dat iemand anders het beter heeft dan hijzelf. Het zou een vorm van jaloezie kunnen zijn, of van gemeenheid, maar het ligt waarschijnlijk ten grondslag aan de Turkse cultuur dat minderbedeelden geholpen moeten worden. Echter, voor de rest zouden geen "extraatjes" bestemd moeten zijn. Deze vorm van gelijkheid voor allen, lijkt zo op het eerste oog op pure gemeenheid dat de potentiële cliënt niemand anders iets gunt. Gezien de kernwaarde van gastvrijheid in de Turkse cultuur lijkt me dat een botsing, dus wat zou het dan kunnen zijn behalve "gemeenheid"? Is het de notie dat iedereen gelijkwaardig is  en dus ook geen extra bonus mag krijgen? Is de nomadische cultuur dat niet de (financiele) welzijn van het individu voorop staat, maar juist van het geheel (c.q. de hele nomadenstam) waarbij er één stamleider is en geen concurrenten? Het lijkt me prima voer voor mijn overpeinzing van deze maand, met wellicht tegelijkertijd ook een kritische noot voor mensen die dit ook zouden doen binnen de Turkse cultuur en samenleving. En dat is nu mijn overpeinzing van deze maand…

 

Drs. Armand Sag

Historicus en turkoloog

www.armandsag.nl