Bilim dünyasında yetenek savaşı kızışıyor. Hollanda hükümeti, Ulusal Araştırma Fonu (NWO) ile birlikte 50 milyon euroluk “Tulpfonds” adlı yeni bir program başlatarak, küresel ölçekteki üst düzey araştırmacıları ülkeye çekmeyi hedefliyor. Akademik özgürlüklerin tehdit altında olduğu ülkelerdeki bilim insanları için güvenli bir liman olmayı hedefleyen bu stratejik yatırım, sadece bilimsel üretkenliği değil, aynı zamanda Hollanda’nın uluslararası prestijini de artırma amacı taşıyor.
Hedef: 50 Bilim İnsanı, 50 Araştırma Üssü
Programın temel amacı, her biri kendi araştırma alanında tanınmış 50 bilim insanına kişi başı 1 milyon euroya kadar destek sunmak. Bu fonla birlikte, akademisyenlerin Hollanda’da kendi araştırma programlarını kurmaları bekleniyor. Üniversiteler ve araştırma enstitüleri, potansiyel adayları önümüzdeki altı ay içinde başvuruya sunabilecek. Nihai karar, bağımsız bir komisyon tarafından verilecek.
Görünmeyen Aktör: Amerika
Resmî belgelerde açıkça belirtilmese de, uzmanlar Amerika Birleşik Devletleri’nin bu programın dolaylı hedeflerinden biri olduğu görüşünde. Trump döneminde bilimsel özerklik üzerinde kurulan baskılar, iklim araştırmaları ve mRNA aşıları gibi kritik alanlardaki kamu desteğinin çekilmesi ve üniversitelerde artan sansür eğilimleri, birçok Amerikalı akademisyeni alternatif ülkelere yönlendirdi.
Volkskrant gazetesinin haberine göre, 14 farklı Amerikan üniversitesinde görev yapan Hollandalı araştırmacılar, "gag order" olarak bilinen iletişim yasaklarından ve akademik özgürlüklerin daraltılmasından endişe duyduklarını ifade etti. Harvard Üniversitesi profesörü Steven Pinker, bu baskıcı yaklaşımı "otoriter yönetimlerin üniversitelere karşı klasik düşmanlığı" olarak yorumladı.
Hollanda’nın Stratejik Hamlesi
Tulpfonds sadece bir destek programı değil; aynı zamanda bir bilim diplomasisi girişimi. Akademik göç, artık yalnızca bireysel tercihlere değil, ülkelerin bilimsel ve politik atmosferlerine bağlı olarak şekilleniyor. Hollanda, Tulpfonds aracılığıyla küresel bilgi ekonomisinde daha aktif ve etkili bir aktör olma niyetinde.
Program, bilimsel özgürlük arayışındaki yetenekleri çekmekle kalmayıp, aynı zamanda Hollanda’nın inovasyon kapasitesine doğrudan katkı sağlayacak. Bu, aynı zamanda Avrupa’da bilimsel çekim merkezlerinden biri olma yarışında önemli bir adım olarak görülüyor.
Çelişkili Gerçekler: İçeride Tasarruf, Dışarıya Açılım
Ancak bu stratejik yatırımın gölgesinde ciddi eleştiriler de yükseliyor. Üniversiteler Birliği (Universiteiten van Nederland), bir yandan bilim insanlarının Hollanda’ya kazandırılmasını olumlu karşılarken, öte yandan hükümetin yükseköğretimde 500 milyon euroyu aşan kesintilere gitmesini ‘çelişkili’ buluyor.
“Üniversite çalışanları işten çıkarılırken, yurt dışından gelen araştırmacılar için fon sağlanması” eleştirisi, kamuoyunda geniş yankı bulmuş durumda. Ayrıca NWO’nun bu program için kullandığı fonun yarısının zaten bilim politikası için ayrılmış kaynaktan karşılandığı, yani ‘cebinin birinden alıp diğerine koymak’ olduğu belirtiliyor.
Bilimsel Çekim Merkezi Olmak mı, Yoksa Akademik Dengesizlik mi?
Tulpfonds, vizyoner bir adım olarak dikkat çekse de, sürdürülebilir bir başarı için sadece dış yeteneklerin değil, iç kaynakların da korunması gerekiyor. Hollanda’nın bilimde öncü olma hedefi, ancak güçlü bir yerel akademik ekosistemle mümkün olabilir.
Jeopolitik gerilimlerin bilim insanlarını göç etmeye zorladığı bu dönemde, Hollanda’nın “bilimsel sığınak” rolü giderek daha fazla önem kazanıyor. Ancak bu rol, toplumsal adalet ve yerli akademisyenlerin haklarının gözetilmesiyle desteklenmediği sürece, bilimsel ilerlemenin üzerine gölge düşürebilir.
Kaynakça
- Volkskrant (2025). “Nederland trekt 50 miljoen uit om topwetenschappers uit het buitenland te halen”.
- NWO.nl. “Tulpfonds: Programma voor het aantrekken van internationale wetenschappelijke topkrachten”.
- OCW Kamerbrief Eppo Bruins, 2025.
- Pinker, S. (2024). Interview met de Volkskrant.
- UNL (Universiteiten van Nederland) Basın Açıklaması, 2025.
