Van 6 tot 16 augustus 2014 had ik de eer om vanuit de Europese Commissie geselecteerd te worden om mee te gaan naar de Armeense stad Tsaghkadzor voor het EU-project ‘Peace-building in the Caucasus’. Voor dit project vanuit de Europese Unie, kwamen veertien speciaal geselecteerde afgevaardigden uit Rusland, Portugal, Turkije, Armenië, Spanje, Georgië en Nederland bij elkaar. Ikzelf was namens Nederland daar vanuit mijn academische achtergrond als historicus en internationale betrekkingen-expert.
Met zijn allen konden we niet anders dan concluderen dat vrede alleen bereikt kan worden in de regio als: (1) Armenië de sinds 1991 durende bezetting van 24% van het grondgebied van Azerbeidzjan opgeeft; (2) geen aanspraak meer maakt op Georgische grensgebied omdat daar Armeniërs zouden wonen; en (3) alle verwijzingen naar Turkije als "west-Armenië" uit de Armeense grondwet verwijdert omdat dit gezien wordt als een oorlogsverklaring aan Turkije. Want hoe cru het ook is om te zeggen, Armenië (met zijn prachtige en hoogstaande cultuur) moet af van zijn agressieve uitbreidingspolitiek in de regio welke al een eeuw duurt. Zo waren de eerste handelingen van de net-opgerichte Armeense republiek in 1918 het starten van grootschalige aanvallen welke eindigden in wrede oorlogen: Armeens-Azerbeidzjaanse Oorlog (1918-1920), Armeens-Georgische Oorlog (1918), en Turks-Armeense Oorlog (1920). Alle drie gingen verloren en het was alleen door de annexatie door de Sovjet-Unie dat Armenië gedwongen werd tot een vrede met zijn buurlanden.
Alhoewel dit al sinds 1993 ook benadrukt wordt door meerdere resoluties van de Verenigde Naties, weigert Armenië al bijna drie decennia de bezetting van Azerbeidzjan op te geven.
De recente oorlog tussen Azerbeidzjan en Armenië is niks meer dan een land dat al 30 jaar bezet wordt door Armenië en nu zijn slag slaat. Azerbeidzjan maakte er geen geheim van het land te zullen terugveroveren. Zo weigerden ze een vredesverdrag te tekenen sinds 1991 en mogen de 1 miljoen Azerbeidzjaanse vluchtelingen zich alleen in vluchtelingkampen ophouden. Aan de andere kant, kost de bezetting Armenië ruim 1/3 van hun budget waardoor het land echt straatarm is. Azerbeidzjan daarentegen had het dat het kort na deze nederlaag tegen Armenië in 1991-1993 vele aardgas- en oliebronnen hebben ontdekt. Hiermee is Azerbeidzjan ineens het rijkste land in de regio geworden. Jammer genoeg merkt het Azerbeidzjaanse volk hier niet echt veel van want vrijwel alles gaat rechtstreeks naar het leger. Zo is het Azerbeidzjaanse militaire budget ruim 2,5 keer zo groot als het volledige staatsbudget van Armenië (!). Azerbeidzjan heeft alle winsten uit de recente gas- en oliebronnen rechtstreeks in hun leger gestoken om de bezetting te beëindigen. Dit vertaalt zich nu in de militaire winsten van het Azerbeidzjaanse leger op Armenië welke sinds september 2020 onaangebroken oprukken tot aan de Armeense grens.
Dit is een heel ander beeld dan we verwachten van Armenië: in de laatste decennia is er een beeld ontstaan van een land dat veel dramatische gebeurtenissen heeft meegemaakt. En dat klopt ook zeer zeker. Los van af men de Armeense gebeurtenissen van 1915 erkent als een genocide of niet, kan men het er wel over eens zijn dat het in Armenië wordt gezien als een dramatische gebeurtenis en men van daaruit handelt. In dat opzicht is angst een groot gevaar. We zagen het met Servië in de Balkan al, men wilde potentiële gevaarlijke buurlanden pacificeren en helaas was de Joegoslavische Oorlog van 1991 een feit. Vanuit Servisch oogpunt heeft Servië gelijk maar was Groot-Servië wel erg extreemnationalistisch. In Armenië is er eveneens heel veel angst, zoveel zelfs dat deze angst is omgeslagen in een agressieve buitenlands beleid waarbij Armenië gelooft dat alleen uitbreiding tot een Groot-Armenië genoeg verdediging kan opleveren. Armenië lijkt in dat opzicht wel erg op Servië. En uiteraard is deze agressieve politiek van Armenië wel te begrijpen als je kijkt naar hoeveel angst en wraak er wel niet heerst in het land-locked land omtrent 1915 en andere treurige gebeurtenissen in de Armeense historie maar zoals gezegd: angst- en wraakgevoelens zijn geen goede raadgevers voor het heden. Dit werd al evident in de jaren 1910 en 1920 toen Armenië stelden dat het Armeense minderheden in Georgië, Azerbeidzjan, en Turkije moest beschermen en dus die landen maar aanviel. Dat liep desastreus af, vooral voor Armenië, want de Kaukasus is nu al bijna een eeuw lang een kruitvat van explosieve etnische botsingen. In dat opzicht is Armenië zeker de agressor want daden uit het verleden mogen geen argument zijn voor wandaden in het heden. Bij de val van de Sovjet Unie in 1991 verklaarde Armenië meteen weer de oorlog aan zijn buurland Azerbeidzjan.
Feitelijk gezien is Armenië de instigator geweest van alle oorlogen in de Kaukasus sinds 1918 (minstens vier). Duitsland is er niks bij, zou je bijna zeggen. Hoe we nu Armenië zo ver kunnen krijgen om afstand te nemen van zijn koppig buitenlands beleid om zo snel mogelijk vrede te kunnen realiseren, tja dat is mijn overpeinzing van deze maand…
Drs. Armand Sag
Historicus en turkoloog
www.armandsag.nl
